Analîzek akademîk a giştî ya "Manîfestoya Aştî û Civaka Demokratîk" a Abdullah Öcalan ku li ser van mijaran disekine: realîzm û objektîfî, mîrateya îdeolojîk û hevberî, girîngiya di rewşa heyî de û her weha tengezariyên navxweyî û rexne.

 

Ev xebat çi ye û çi dixwaze?

 

Manîfesto stratejiyek veguhêz pêşkêş dike: Ji bo têkoşîna çekdarî û hişmendiya serweriya dewletê ber bi projeya ”Modernîteya Demokratîk” ve û sê stûnên wê hene:

1. Neteweya demokratîk.

2. Rêziknameya civakî ya demokratîk/komel.

3. Eko-aborî/eko-pîşesazî.

 

Ev wekî alternatîfa modernîteya kapîtalîst û "sosyalîzma rastîn" tê binavkirin ku dikare bi rêya diyalog, xwerêveberî û rêxistina konfederal (Konfederalîzma Demokratîk a Rojhilata Navîn) were pêkanîn. 

 

Mîmariya ramanan: Ji mîmetîk/mîtîkî ber bi modernîteya demokratîk ve

Ocalan di ramanê de pêşveçûnek ava dike: Mîmetîk (bizarîkirin) → mîtolojîk (çîrok/sembol) → ol/felsefe → diyalektîk/modernî.

Ev pêpeloka li jor bi tîran hatiye diyarkirin, ji bo vê tê bikar anîn: Rewakirina siyaseta azadker a ku divê ji çarçoveya netewdewlet û hemû çînan derkeve û li şûna wê wekî "komun a li dijî netewdewletê û navendîbûnê" (komun wekî "şaneya bingehîn" a civakê) û neteweya demokratîk wekî rêzek pirçandî ya nenavendî were organîzekirin.

 

 

Sê tezên navendî:

• Netewa demokratîk şûna homojeniya netewdewletê digire; nasname ji amûrek serweriyê bêtir dibe hevkariyek.

• Demokrasiya komunan prototîpa civakê ye ku ji hêla desthilatiya "kast" û dewletê ve hatiye tepeserkirin. Dîrok ji dijberiya çînan bêtir, dijberiya navbera dewlet û komunan e.

• Eko-aborî/eko-pîşesazî divê bi rêya hilberînên piçûk, herêmî û bi hevsengiya ekolojîk, şûna kedxwariya kapîtalîzma pîşesazî bigire.

 

 

Nêrîna rêbaz û zanînê: çi qas "objektîf" e?

 

• Avakirina pergalê: Avahiya bernameyî ya zelal (teorî → bername → stratejî → taktîk). Ev yek teksta manîfestoyê ji retorîkbûnê derdixe û dike ku bikaribe bê nirxandin.

• Şefafiya normativ: Armanc (wekhevî, xwerêveberî, hevsengiya ekolojîk, azadiya zayendî) bi zelalî tê ragihandin.

 

• Dîroknasiya bijartî: Ocalan wekî ravekirineka giştî, şerê çînî bi ya dewlet û komunê ve diguhezîne. Ev toreke analîtîk a berhemdar e, lê bêyî ravekirineka têr û sîstematîk a çavkaniyan an jî bêyî mînakên dijber, "objektîvîteyê" di wateya zanistî de kêm dike.

• Aboriya bê model: Eko-aborî li ser bingeha nirxên û normativ tê vegotin, lê ev ji bo modelên tevlîhev ên bajarî, bazirganî, hilberîn, fînans, maf û teşwîqan de divê were temamkirin.

 

Manîfesto, wekî felsefeyek û îdeolojiyeka siyasî, normativ û teorîk e. Ev manîfestoyê ji aliyê wê yê zanistî qut nake, lê ceribandinên aşkerekirina rastî û nerastiya tiştan ne di hîpotezên dikarin bêne pûçkirin de ne, lê di pratîkên siyasî û teşedan û sêwirana sazûmanî de ne.

 

 

Realîzm û Fîzîbîlîte

 

• Rêxistina komunî/konfederal li gelek deverên cîhanê bi şêwazên cuda hatiye ceribandin ango model bi xwe ne utopîk e, lê versiyona Ocalan bi taybet rola jinê û parastina hemû reng û dengên civakê xwedî taybetiyeka yekta ye. Her wiha, tevlîkirina hemû van rengan di rêvebiriya xweser û hemû sazî û dezgehên civakî de yek ji xalên herî grîng ê vê versiyonê ye. Dîsa parastina hemû van mafan bi destûrname û qanûnan û wekî alternatîfa netewdewlet û navendîbûnê, vê versiyonê temam dikin. Kêmasiya hûrguliyên li ser teknîkên destûrî (dadgeh, ahenga qanûnî, bingeha bacê, asayîş û hwd.), yektayiya wê wenda nake, lewre manîfesto wekî bingehek e ku divê li gor vê bingehê avahî bêne avakirin ku ew êdî kar û barên pratîkî in.

 

• Manîfesto, ji têkoşîna çekdarî ber bi danûstandin û avakirina civakê ve, ji bo qadên civakî û siyasî veguherînên rewa, realîst û zelal bi pêş dixe.  Lê ev hemî, pêdivî bi mekanîzmayên ewlehiya hevbeş dibînin ku hûrguliya van dîsa ji kar û barên pratîkî re hatiye hiştin.  

 

• Di navbera neteweya demokratîk, redkirina dewleta navendî û doktrînên ewlehî û yekîtîyê yên dewletên neteweyî yên heyî de nakokî hene. Manîfesto, diyalogê pêşniyaz dike.

 

 

Mîrat û hevberî

• Komûnalîzm / konfederalîzma demokratîk: nêzîkî komûnalîzma Bookchin (demokrasiya rasterast a komûnal, ekolojîzm) e, lê Ocalan ji hêla jeo-çandî ve, li ser Rojavayê Asyayê radiweste û bi "neteweya demokratîk" (neteweyîya ne-dewletî) ve girêdide. Manîfesto bi awayekî eşkere, vê yekê wekî alternatîfek ji bo dewleta neteweyî diyar dike.

• Rexneya Marksîzmê: Manîfesto têkoşîna çînî bi diyalektîka dewlet-komûnal diguhezîne. (Ev beş cuda hatiye nirxandin: (https://www.amidakurd.net/ku/tekst/Anal%C3%AEza_Rexneya_Abdullah_Ocalan_a_li_ser_Marks%C3%AEzm%C3%AA_%C3%BB_Teza_Modern%C3%AEteya_Demokrat%C3%AEk_wek%C3%AE_Alternat%C3%AEfek)

• Rexneya modernîteyê: Lîberalîzm wekî rûpoşa newekheviyê ya dij-şoreşger tê pênasekirin.

 

 

Gelo ev "di rewşa heyî de" li Kurd û Tirkan tê? (amadekarî)

 

Ji bo Kurdan

• Siyasî: Ji ramana dewleteka serbixwe ber bi ramana neteweya demokratîk û konfederalîzmê ve çûyîn dikare rê li ber xweseriya çandî û komunalî veke û li dewletên navendîbûn lê ne realîst e bê bikaranîn. Ev bi destkeftiyên wekî refah û mafên berbiçav ve bê girêdan, dikare bibe  "duyemîn çêtirîn" û bi xwe re rewatiyekê jî ava bike. Manifesto nîşan dide ku "pirsgirêka hebûnê" çareser bûye û divê bal êdî li ser azadî û demokrasiyê be.

• Civakî: Profîla zayendî û ekolojîk a bihêz dikare çîrokeke azadbûnê ya modern xurt bike - ger ji hêla sêwirîna sazûmanî û çavkaniyan ve were piştgirî kirin.

 

Ji bo Tirkan (û Tirkiyeyê, wekî dewlet/civak)

• Xalên gengaz: Ger mafê serxwebûn û yekmayîna welat bi qanûnan bê garantîkirin, ango Tirkiye neyê parçekirin, xweseriya herêmî, bi rêya danûstandin û lihevkirinan bêçekkirin û normalîzekirina aborî di prensîbê de bi berjewendiyên dewletê yên li ser aramiyê re lihevhatî ne. Manîfesto bi giranî li ser mijara diyalog û danûstandina demokratîk radiweste.

• Astengî: Model li şûna yeknavendîtiyê, parvekirina desthilatdariyê bi gelek navendên civakî re derdixe pêş ku ev jî li dijî hişmendiya navendîbûn û doktrîna ewlehiyê ya dewletê ye. Pêkhatinên yasayî (efû, mafên beşdariya siyasî, desthilata budceyî ya nenavendî) şertên vê yekê ne, ku manîfesto bi hûrgilî li ser ranewestiyaye.

 

Nirxandin: Li ser bingeha van ramanan guherînên sazûmanî yên hemû aliyan girêdidin (wekî qanûnên komunan, nûnerî û dabeşkirina kontenjanan, peymanên li ser ziman û çandê, fînans, aborî û garantiya hemû mafên rewa) bikaribin bêne kirin, wê ji hêla siyasî ve jî gengaz bin. Yan na ev model wê di asta ramanan de bimîne û nikare pêk were.

 

Rexneyên navxweyî û dij-arguman

• Herikîna utopîk: Komun ji hêla xwezayî û exlaqiyeke hema hema antropolojîk ve serdestî her tiştî tê girtin û kapîtalîzm/netew-dewleta wekî yekane bingeha hemû xerabiyan tên dîtin. Ev yekalîbûn, pêbaweriya prensîba analîzê dike tengasiyê (lihevkirin tune).

• Nezelaliya aborî: Eko-aborî/eko-pîşesazî amûrên siyasetê (bac, kredî, formên xwedîtiyê) û plana pîvanê di navbera mîkro-komunan û makro-toran de (enerjî, bazirganî) tune.

• Mîmariya mafan: Li dijî pêkutiya piraniya herêmî, pêdiviya demokrasiya komunê bi tedbîrên destûrî yên bihêz heye. Manîfesto li vir ji hêla normatîf ve zelal e lê ji hêla sazûmanî ve lawaz e.

• Determînîzma dîrokî: Vegotina mezin (“kujerê kastîst”, “li dijî dewletê şaredarî”, di seranserê dîrokê de) ji hêla teorîk ve bi bandor e lê ji hêla empîrîkî ve kêm e.

 

Bi kurtayî

• Realîzm: Wekî awa; (nenavendîkirin, diyalog, hevkariya konfederal, zayend û eko-fokus) ev realîst e, lê divê bi qanûn, budçe û ewlehiyê were garantîkirin û parastin. Wekî utopyayeka berfireh; (Li herêmeka ku netew-dewlet lê bi hêz in û xwedî desthilatdarî ne, parastina “neteweya demokratîk û nenavendî” yê) ev bêyî reformên berfireh û kûr ên destûrî, dijwar e.

• Objektîfî: Manîfesto di serî de teoriyeka siyasî ya normativ e. Ew ji hundur ve lihevhatî ye, û serî li dîrok û ramanan dide.

• Orîjînalî û nirx: Sentez: komunalîzm + teoriya dewleta post(piştî)-neteweyî + ekolojî + zayend; guherîna stratejîk a ji têkoşîna çekdarî ber bi rêziknameya demokratîk a bi rê û rêbazên danûstandinan.

 

Hevberî:

Hevberiya Modernîteya Demokratîk a Ocalan û sê modelên din:

1. Nenavendîkirina dewleta netewî (qanûna komunan a klasîk, dewrkirina mafê biryardanê)

2. Federalîzm (DYA, Almanya, Swîsre, hwd.)

3. Komunalîzma Bookchin (demokrasiya rasterast a komunê ya ekolojîk)

 

 

Modernîteya Demokratîk a Ocalan:

Nasname û netew: Neteweya demokratîk: nasname = pirrengî û hevkarî, dijnetewdewlet.

Parvekirina desthilatdariyê: Tevna komun û meclîsan; hêza dewletê hatiye parvekirin, ango dewlet kêmpayedar e, an jî tê bidûrxistin.

Aborî: Eko-aborî: bi çapa piçûk, kooperatîf, ekolojîk.

Ekolojî: Hevsengiya (balans) ekolojîk beşek navendî ya bîrdoziyê ye.

Zayendî: Wekhevî û azadî bingeh in; serdestiya zayendî, wekî yek ji stûna bingehîn a pergala desthilatdariyê tê dîtin.

Dewleta huqûqî û parastin: Li ser şîret û lihevkirina kolektîf radiweste, garantiyên mafan destnîşan dike.

Çareserkirina nakokiyan: Diyalog, hevkariya konfederal, parastina cewherî ya ne wekî artêşa netewdewletê.

Li Rojhilata Navîn Realîzm: Ji dewletan tê xwestin ku pirnavendîbûnê bipejirînin û ev yek li Rojhilata Navîn pir dijwar e lê di heman demê de li dijî navendparêzî, yekparçeyî ango homojeniya netewdewletê ku li herêmê ji afirandina probleman û rêlibergirtina pêşkeftina jiyanê pêştir êdî bi kêrî tu tiştekî din nayê û her titştî bixwe re dirizîne, pirnavendîbûn û dijnavendîbûn dikare çareseriya çêtirîn be.

 

 

Netewdewlet:

Nasname û netew: Netew serdestî her tiştî tê girtin û gel, ziman, çand, bawerî û olên cuda yan ne xwedî tu mafî ne, yan jî ew maf pir sînorkirî û di bin kontrola dewletê de ne.

 

Parvekirina desthilatdariyê:

Aborî: Aboriya bazarî bi hin polîtîkayên aboriya pîşesazî.

Ekolojî: Di rêza duyem de ye û qanûnên hawirdorê pirê caran bi rêya dewletê tên amadekirin.

Zayendî: Wekhevî bi qanûnî hatiye garantîkirin, lê hişmendiya desthilatdar a baviksalarî ya civakî pirê caran serdestê qanûnan e û mora xwe li pergala civakî dide. Qanûna li ser wekheviya zayendî li vir rola rûpoşê dilîze.

Dewleta huqûqî û parastin: Destûr û qanûn serwer in, dadgeh kêmneteweyan formel diparêzin, lê di pratîkê de pirê caran rewş pir cudatir e.

Çareserkirina nakokiyan: Polîs û dadgehên dewletê çareya dawî ne.

Li Rojhilata Navîn Realîzm: Statukoya heyî li rewşa heyî ya Tirkiyeyê dike û ev statuko dixwaze bê parastin. Xwebirêxistinkirina Kurdan wekî metirsiyek tê dîtin û tedbî li gor vê tên gritin.

 

 

Federalîzm:

Nasname û netew: Di nav dewleta navendî de, rêveberî û parçedewletên ji neteweyên cuda hene ku xwedî sazî û biryarên herêmî ne û bi dewleta navendî ve girêdayî ne.

Parvekirina desthilatdariyê: Rêveberiyên xweser û dewletên bi dewleta navendî ve girêdayî, di hin waran de serweriya xwe bi destûrî parastine.

Aborî: Aboriya bazarî ye. Parçedewlet dikarin hin hilberîn û bac, li nav sînorên xwe bi rêkûpêk bikin.

Ekolojî: Li gorî parçedewletan dikare biguhere, lê pirê caran hişmendiya bazarê serdest e.

Zayendî: Li gor rewşa herêmî, civakî û olî dikara cuda be, lê bi gelemperî di çarçoveya mafên lîberal de ye.

Dewleta huqûqî û parastin: Parastineke destûrî ya bihêz, desthilata dadwerî ya dabeşkirî.

Çareserkirina nakokiyan: Dadgehên federal dikarin nakokiyên navbera parçedewletan û dewleta navendî çareser bikin.

Li Rojhilata Navîn Realîzm: Li Tirkiyeyê pir dijwar e. Bilêvkirina federalîzmê bixwe jî dikare xiyanet bê binavkirin. Ev ji dîroka avakirina dewleta tirk ve wisa ye. Lê li Îraqê/Başûrê Kurdistanê rewşeka federalî heye.

 

 

Komunalîzma Bookchin:

Nasname û netew: Ji nasnameya netewî bêtir li ser civakên herêmî radiweste.

Parvekirina desthilatdariyê: Komun serwer in û bi konfederaliya li ser vîna azad saz bûne ve girêdayî ne.

Aborî: Kooperatîf, xweseriya herêmî, dij-kapîtalîst.

Ekolojî: Ekolojî = nirxa bingehîn. Teknoloji û hilberîn divê li rewşa herêman werine anîn.

Zayendî: Femînîzm di nav wekheviya komunan de tê yekkirin.

Dewleta huqûqî û parastin: Xweseriya herêmî dikare bi mafên ferdî re li hev bike.

Çareserkirina nakokiyan: Vekişandineka bi dilxwazî, lê di rewşên nakok de garantiyên xurt tune ne.

Li Rojhilata Navîn Realîzm: Radîkal e û di dewletên mezin de pêkanîna wê dijwar e; ji siyasetê bêtir utopya ye.

 

 

Çend mînakên ji Dîroka Kurd, ji ya cîhanî û hevberî:

 

Manîfestoya Abdullah Ocalan

”Manîfestoya Aştî û Civaka Demokratîk” li ser dijberiya netewdewlet û konfederalîzma demokratîk hatiye honan. Netewdewlet yekrengî û yekdengiyê li ser civakên cuda ferz dike, lê Konfederalîzma Demokratîk li dijî netewdewletê wekî alternatîfekê xwe ji herêman birêxistin dike û li ser bingeha azadiya jinê, pir-nasnameyî û ekolojîk pêk tîne.

 

• Jin azad nebe civak azad nabe.

• Demokrasî = Vîna yekser a gel (meclîs, komun, konseyên gel).

• Netew-dewlet = Yek nasname, yek ziman, otorîterî.

• Konfederalîzma Demokratîk = Pirrengî, entegrasyona pozîtîf, li ser bingeha vîna azad yektîtiya nasnameyan.

• Ekolojî nebe demokrasî nabe.

• Netew-dewlet =: Yekrengî, mîlîtarîzm, li dijî xweza û jinê dijminahî.

• Konfederalîzm = Azadî, pirrengî, ekolojî. 

 

Lêgerînên Qazî Mihemed û Dr. Qasimlo ên Demokrasiyê

• Qazî Mihemed (Damezrêner û Serokkomarê Komara Mahabadê 1946-1947): Di dîroka Kurdistanê de yek ji hewldanên grîng û bi bandor û ceribandineka siyasî ku ne li ser bingeha netew-dewletbûnê, lê bi hewldana anîna ba hev a eşîr û gelên cuda, li ser bingeha berjewendiyên gelan rû da.

 

• Dr. Ebdurehman Qasimlo (Serokê PDKê yê Rojavayê Kurdistanê 1970–1989): Ew li Rojhilatê Kurdistanê û li Îranê, ji bo hemû gelan di nav lêgerîna azadî û demokrasiyê de bû. Pêşniyaza wî çareseriyeka federalî bû. 'Em demokrasiyê dixwazin, em ne cudaxwaz in” digot û bi vê hişmendiyê jî tevdigeriya.

 

Ev her du xet jî, bi xeta Ocalan a Konfederalîzma Demokratîk re dibine yek: Azadiya gelê kurd bi tenê bi demokrasiyê pêkan e. Lewre di demokrasiyê de wekhevî heye û di rewşa wekheviyê de pirsgirêkên tepeserkirina ji bo yekrengî û yekdengiyê jî namînin. Lê ev di bingeha avakirin û hebûna netew-dewletê de nîne, loma ku netew-dewlet tê redkirin.

 

Hevberî

Netew-dewlet:

Têgihiştina rewa = Otorîteya navendî, yek-nasnameyî.

Polîtîkaya nasnameyê = Yekreng, asîmîlasyonîst.

Têgihiştina azadiyê = Mafên bi dewletê ve girêdayî.

Jin = Serdestiya mêr

Ekolojî = Talana xwezayê

Xurtî = Hêz û nasîn.

Lawazî = Yekrengî

 

Konfederalîzma Demokratîk (Abdullah Ocalan):

Têgihiştina rewa = Vîna yekser a gel, komun.

Polîtîkaya nasnameyê = Pirrengî, entegrasyona pozîtîf.

Têgihiştina azadiyê = Nenavendîbûn, xweseriya herêmî.

Jin = Ji azad nebe, civak azad nabe.

Ekolojî = Ekolojî bingeh e.

Xurtî = Azadî, pirrengî, ekolojî.

Lawazî = Pirsgirêka nasînê.

 

Qazî Mihemed (1946-1947):

Têgihiştina rewa = Komara Kurd, li ser bingeha rêveberiya gel.

Polîtîkaya nasnameyê = Nasnameya kurd û ya gelên din.

Têgihiştina azadiyê = Rêveberiya gel.

Jin = Bi sînor.

Ekolojî = Neket rojevê.

Xurtî = Ceribandinek.

Lawazî = Temenkurtî.

 

Dr. Qasimlo (1970–1989):

Têgihiştina rewa = Temsîliyeta hemû gelan.

Polîtîkaya nasnameyê = Nasnameya kurd, hemwelatîtiya wekhev.

Têgihiştina azadiyê = Çareseriya Federalî.

Jin = Bi sînor.

Ekolojî = Neket rojevê.

Xurtî = Vîzyona Federasyona Demokratîk.

Lawazî = Hat tepeserkirin.

 

Ceribandinên dîrokî:

• Komuna Parîsê (1871, Fransa): Rêveberiya yekser a gel, komun, beşdariya jinê.

• Kolektîfên anarşîst ên Spanyayê (1936–1939): Hilberîna hatiye kollektîfkirin, konseyên gel, Tevgera Mujeres Libres.

• Zapatîst (1994– Meksikaya îroyîn): Xweseriya herêmî, pêşengiya jinê, ekolojî.

• Konfederasyona Îrokua (Amerikaya bakur): Konsensus, avahiya federatîf, rola jinan.

• Meclîsên Palaver ên Afrîkayê: Biryarên bi rêya konsensusê, beşdariya herêmî.

• Rêveberiya Xweser a Rojava (2012–): Xweseriya Demokratîk, hevserokatî, grîngiya azadî, rol û beşdariya jinê û grîngiya ekolojiyê.

 

Manifesto, piştî netew-dewletê dikare di nav bîrdozî û teoriyên demokrasiyê de were nirxandin.  Bingeha xwe ji anarşîzma ekolojîk a Murray Bookchin, ji demokrasiya radîkal û ji dîroka pirçandî ya Rojhilata Navîn digire.

 

• Têgînên Bingehîn: Konfederalîzma Demokratîk, Netewa Demokratîk, Azadiya Jinê, Ekolojî.

• Aliyên Xurt: Nûbûneka teorîk, navendîbûna azadiya jinê, ekolojî, pirrengî.

• Aliyên Lawaz: Pirsgirêka pejirandin û nasîna modela dij-netewdewletê di qada navneteweyî de, kêmasiyên pêkanînên pratîkî (ku ev di nav demê de, bi pêkanîn, hînbûn û tecrûbeyan dikare çareser bibe), rîska navendîbûna rêxistinî. (Lê bi pêkanîna nêrîn û nêzîkayiya Apoîst û ji aliyê hişmendî û giyanî ve dûrketina ji hişmendî û pîvanên marksîstî û bi taybet ji ya Marksîzma ortodoks, li ser bingeha demokrasiya radîkal, bi giyaneka hemdem û bi têkilî û xwebirêxistinkirinên li ser van bingehan, ev jî dikare ji rîskbûnê derkeve, ku bi demê ve girêdayî ye. Loma ku pêdivî bi serdemeka aram a ji şer û hemû rîsk û bandorên şer bi dûr heye).

Bi rexneya li ser netew-dewletê, bi demokrasiya radîkal, bi ekofemînîzmê û bi lêgerîna alternatîf a modernîyeta siyasî li Rojhilata Navîn, manîfesto xizmeta zanistê dike. Manîfesto ji aliyê ramanî û sazîbûnî ve pêşverû ye, pêşiya mirovahiyê ronî dike, lê ji aliyê pêkanîna wê ya pratîkî ve pedivî bi nîqaşên kûr û berfireh dibîne her wiha pêdivî bi tecrûbe û demê dibîne, loma jî di nav metirsiya şikestinekê de ye jî. Heta rewşa siyasî û civakî ya Kurdistanê û çar dagirkerên wê (Îran, Turkî, Sûrî, Îraq) biguhere, dê potansiyela bikaranîna wê çêtir xwiya bike.

 

Wê bidome!

Mahabad Felat